A verdad é que é un escenario excelente para unha intervención que
trata de reivindicar os valores da diversidade nesta Europa que ten como
lema unidos na diversidade e na que, polo tanto, sabemos apreciar os
valores das comunidades máis reducidas e das comunidades máis grandes.
Creo que ese é o gran mérito de Europa, esa gran alianza entre os grandes
estados e os pequenos e esa Europa da riqueza e da diversidade. Agora vou a
dar a palabra a unha crítica literaria. Necesitamos tamén conhecer a súa
opinión. Dolores Vilavedra é veciña de Vigo, bueno, natural de Vigo.
Vigo é a gran cidade galega, xunto coa Coluña. Temos esa bipolaridade,
Santiago está no medio, ese gran equilibrio dentro de Galicia. Como todo
Galicia, me decía outro día Alguén que Vigo vendo la tienda Vicus, que
é unha aldea cativa Entón, creo que Vigo Refleja perfectamente E os de
Vigo son vecinos De ahí viene un pouco a idea de esa vecindad europea que
tenemos tan representada, esa idea de la proximidad ante Europa, ese camino
de movilidad. Luego hay momentos en la historia de Galicia que parecen de
inmovilidad. El sumilio al lado de esa longa noite de pedra y Gonzalo
Terente Ballester al lado de ese río en el que se cumplía de que uno
puede bañarse dos veces en el mismo río. Va tan despacio que eso podía
ocurrir. Pero Dolores, que es profesor de literatura gallega en la
Universidad de Santiago de Compostela, seguramente nos puede hacer una
descripción fantástica de cuál es el momento en la literatura gallega y
cuáles son sus relaciones con el entorno europeo. Vai, este vai Escoítase
ben, atrás Si Ben, boas tardes moi agradecida pola súa paciencia xa estas
horas especialmente ao professor Lefebvre e ao meu querido amigo e colega
de desventuras críticas Ángel Basanta por interesarse, polo que nos
tamén temos que dicir Non vou facer un mapa, ninguna descripción casi
nisiquera vou citar títulos de obras e autores, senón que querería
presentar diante de vostedes un pouco os problemas que a min me parece que
condicionan neste momento o desenvolvemento da literatura galega como unha
literatura autónoma. E creo que este é un contexto, un ámbito ideal,
porque a Europa, como tamén sinalaba o meu moderador, está moi afeita a
xestionar a diferencia, está moi afeita a... o grande e o pequeno, o
norte, o sur, o leste e o oeste. E polo tanto aí entramos nos, encaixamos
nos moi ben porque vou falar dende a posición dunha persoa que vive...
nunha cultura periférica, e cando falo de cultura periférica falo en
termos sociolingüísticos, é un termo que vende a sociolingüística, en
termos da demografía, da sociología, da economía, temos un peso
evidentemente pequeno, pero tamén en termos xeográficos, Galicia é
periferia. de Europa e periferia no Estado español. E iso condicionou toda
a súa historia, pois desde o subdesenvolvimento das comunicacións, por
exemplo, que produciu subdesenvolvimento económico en un certo llamento,
ata... Outras cuestións, polo tanto a primeira reflexión que queredía
facer é ata que punto esta condición periférica é un obstáculo ou pode
ser unha vantaxe e este é un punto sobre o que volveremos. A outra
cuestión que queredía poner en río da mesa, unha cuestión polémica,
espiñenta, sin dúbida pero que os que me conhecen saben que non me gusta
deixar a marxe este tipo de cuestións é a de que a relación de Galicia
con Europa pasa necesariamente pola relación ou encaixe de Galicia no
Estado Español. Cal é, polo tanto, cal pode ser, cal debería ser a
relación da literatura galega coa literatura española. Evidentemente non
é, non pode ser, non queremos que sexa unha relación de dependencia pero
tampouco é unha relación paritaria, tampouco somos un matrimonio moderno
deses que partillan todos. Todo, hai evidentemente unha tensión resistente
pola nosa banda e concretamente queredía agora citar o problema que temos
a hora de exportarnos, a hora de sair a literatura galega cando se exporta,
faino casi inevitablemente a través na mochila desa literatura, dese gran
conglomerado que é a literatura española. A literatura española
fagocítanos e así. e invisibilizanos hai vantaxes, sin dúbida, de ir
damando unha literatura forte, dunha literatura coñecida, pero tamén
corremos ese risco da invisibilidade e da fagocitación como podemos
desenvolver estrategias que nos digamos, permitan evitar estes riscos que
nos defendan nunha situación dunha certa indefensión quizáis o
desenvolvemento de estrategias de relaxións bilaterais alianzas bilaterais
con outras culturas pero isto tamén ten un custo porque esas culturas coas
que normalmente establecemos este tipo de alianzas son tamén culturas
periféricas, culturas pequenas se queren, moitas veces nunha situación
semellante de dependencia e polo tanto corremos o risco de afundirnos todos
xuntos como cando un barco se afunde e uns que non saben nadar agarran os
outros e ao final afogan todos é un pouco esta idea e este risco que vexo
e que me preocupa En todo caso, as culturas, as literaturas pequenas,
menores, minorizadas Sería un termo máis exacto Relaciónanse sempre con
outras, coas fortes Cunha sobrecarga que eu vexo que as literaturas fortes
A literatura francesa, a literatura española Non teñen que padecer Nos,
os nosos escritores, os nosos libros A nosa historia literaria Levan
sempre, inevitablemente A mochila, o lastre da colectivización Somos
literatura galega Xavier Queipo é un escritor galego Esta etiqueta é
imprescindible para facernos visibles Nos queremos levar esa etiqueta
Necesitamos levála Pero é unha etiqueta en certo modo contra a natura
Porque a condición natural do escritor é a do individuo A tensión
narcisista, a tensión individual E eu vexo que as literaturas francesas E
eu vexo que efectivamente outros autores de literaturas fortes Cando se
exportan Non teñen necesariamente que cargar con esta mochila O caso, por
exemplo, de Amelino Zon Por citar alguén da casa Pois non parece moi
evidente Que Amelino Zon é unha escritora belga É unha escritora francesa
ou é unha escritora xaponesa, incluso poderíamos ir. Por lo tanto, esta
cuestión da etiqueta identitaria que é peligrosa sempre, pois nos temos
necesariamente tamén que poñela para facernos visibles e para
identificarnos. Quero volver ao que apuntei o comezo das vantaxes de sermos
periféricos. A periferia doita ser, moitas veces, un espazo de inovación,
a doita ser, moitas veces, un motor de inovación nos diferentes ámbitos
artísticos e se pensan só nun exemplo, para non deternos moito nisto, que
o ámbito da música vanse de catar de inmediato de que así, dende o rigue
ata o rap, pasando polo desenvolvemento das distintas músicas étnicas,
vexan como efectivamente as periferias actúan como motor de inovación.
Por outra banda, traballar nunha literatura pequena como é a nosa cun
teito económico, cun teito de vendas relativamente difícil de alterar,
libera nos da presión dos grandes intereses comerciais. A literatura
galega non é unha peza interesante para as grandes editoras, para as
grandes multinacionais e, polo tanto, os nosos escritores poden adicarse a
I+, D+, I, a investigar, a desenvolver e a inovar con esa liberdade que
lhes dá saber que non están a ser objeto de ningún gran negocio
multinacional. Centrándonos brevemente na cuestión da periferia Quería
citar o exemplo do que está a pasar na poesía galega O que está a pasar,
digamos, nas dúas últimas décadas Antonio Gamoneda, que non é parte
interesada neste asunto Porque é un gran poeta en español, como saberán
Recoñeceu públicamente que neste momento A poesía máis interesante que
se está a facer no ámbito do Estado español É a poesía que se fai en
galego E, dende logo, a gran innovación poética A gran revolución,
diría eu, poética Que se dé unha poesía galega nas últimas décadas
Derona as mulleres, derona as poetas Que son periferia dentro da periferia
Porque ser escritora, muller, ainda é ser Cargar cunha dobre mochila,
cunhas cantas pedras máis na mochila polo que respecta a segunda cuestión
a cuestión de traballar libres da presión economicista Ben, aquí
havería que introducir algún matiz porque efectivamente a literatura
galega deixouse seducir, deixouse engaiolar Algúnha vez por eses cantos de
sedea de ese facemos o que fan os fortes, ese facemos o que fan os grandes,
os que triunfaron E isto aconteceu, por exemplo, na novela galega dos anos
80, cando a novela galega experimenta o seu gran desenvolvemento E, bueno,
como unha estrategia para ensanchar, para ampliar a base lectora, buscouse
imitar e importar ao galego a novela policial, o xénero policial Ben,
daquela moitos audamos con entusiasmo esta idea, hoxe o resultado visto xa
cunha perspectiva histórica é máis que discreto E creo que efectivamente
a literatura galega nos últimos tempos, nas dúas últimas décadas
apostou con convicción Por desenvolver aqueles aspectos que nos podemos
ofrecer de diferentes ou de singulares Non por mimetizar, non por imitar os
grandes paradigmas temáticos, xenéricos ou discursivos Senón por, desde
esa perspectiva tamén ecoliteraria que apuntaba Xavier, facer a nosa
chega, facer a nosa contribución singular Alguns casos, a memoria da
guerra, eu diría máis que a memoria, a memoria social da guerra e do
franquismo Que un tema nos que somos prácticamente pioneiros nas
literaturas do Estado español, o tema, por exemplo, das tensións
identitarias que padecen todas as sociedades contemporáneas e que no caso
galego se codifica fundamentalmente a través da tensión campo-cidade,
rural-urbano, a través da tensión tradición-modernidade. A novela
histórica entendendo a historia como unha oportunidade para reescribir a
historia oficial e unha serie, polo tanto, de temas, xa digo, que me parece
que son de alguna maneira originais, singulares e que é donde a nosa
literatura está facendo a súa gran aportación. Aonde mira a literatura
galega e aonde mirou a literatura galega o longo da súa historia? Bueno,
parecería normal Portugal, que o temos alado e que ten unha lingua irmán.
A relación con Portugal é complexa, seria un tema interesante de debate
aquí especialmente. O saudosismo portugués, por exemplo, de finais de
século e principios do século XX interesou aos nosos escritores, pero
devo dicir que neste momento... Galicia mira a Brasil fundamentalmente
porque Brasil mira a Galicia hai unha mutua fascinación entre ambos
países, entre ambas culturas da que eu creo que só cabe esperar cousas
boas E Galicia, por suposto, mira a Europa. E se nos instalamos na Idade
Media, pois hai que lembrar, e isto non o digo eu, e non é xovinismo, sino
que está nas historias da literatura europeas, a literatura galega era na
Idade Media unha das grandes literaturas de Europa. Hasta tal punto que o
galego chegou a ser o que se chama lingua de xénero. Que quere dicir? Que
para escribir determinadas modalidades poéticas, como era cantiga de
amigo, Entendíase que había que facelo en galego E polo tanto había
poetas aragoneses, poetas catalans, poetas ocitanos Que aprendían o galego
ou utilizaban o galego para escribir cantiga de amigo Que era un xénero
propiamente noso, propiamente creado en Galicia Polo tanto, fixense se non
levamos séculos mirando a Europa Sei que os meus compañeros van a fondar
máis nesta cuestión E polo tanto non me vou deter nela Simplemente queria
sinalar tamén como un síntoma esperanzador Desa relación con Europa que
neste momento se convoca en Santiago de Compostela un premio moi original,
moi interesante de novela europea que convoca o Casino de Santiago e que
está tendo Víctor Freixanes como director da editorial que publica as
obras premiadas neste galardón, neste certame está tendo un
extraordinario éxito de lectores porque está premiando novelas
extraordinarias, certamente Sara Waters, Ana Gabalda e demais por citar só
algúnas polo tanto seguimos desenvolvendo estrategias que nos permitan
afortalar dende nós dende o que nós somos e o que nos podemos ofrecer á
nosa relación con Europa Querería falar brevísimamente da cuestión da
traducción porque todos a fomos deixando e ao final me parece que ninguén
se vai casi ocupar dela e é que non acabamos de de establecer relaxións
sistemáticas entre as diversas linguas Nisiquera con Cataluña e con
Euskadi. Debo dicir isto que a relación literaria que mantemos con outras
linguas periféricas ou minorizadas do Estado español é escasamente
relevante. Faltou, hai que dicir isto tamén aquí, a ver si alguén toma
nota, faltou ao longo da transición política que se fixou en España,
faltou algo que eu creo que os políticos teñen que ser, e é pedagogos. A
responsabilidade política pasa pola pedagogía, non se fixo pedagogía
lingüística, non se fixo pedagogía da multiculturalidade no Estado
español e creo, esperamos, que iniciativas como esta, que eu sí que sei
que a UNED ten ese interese, Casi unha das miñas primeras publicacións
académicas está na revista da UNED. A UNED sí fixo ese esforzo, son as
veces pingas de auga nun oceano, pero algo vai quedando e algo vai
callando. Fixense e teño algúns datos que darles nada máis. A que
linguas estamos traducidos? Ou cal debería ser a lingua donde deberíamos
centrar os nosos esforzos? Parece que hai un certo consenso. Eu teño as
miñas dúbidas, devo confesalo, en que a lingua fundamental debería ser o
inglés. Porque, claro, os ingleses din e que moitos editores descubren
obras a través do inglés. E que non se pode recibir o premio Nobel se non
se está traducido o inglés porque os académicos suecos obviamente len en
inglés. Non van ler en galego, nin en castelán, nin en portugués. Ben,
temos... traducidos o inglés doce obras de autores contemporáneos seis
delas do mesmo escritor que Manuel Rivas sete títulos de autores clásicos
e catorce antologías isto é todo o longo da nosa historia son datos
contrastados por Jona Zandán especialista no tema ben, non me vou deter
máis por non roubar tempo creo que os datos falan por si mesmos se esta é
a situación con respecto da proxección do galego a gran lingua franca a
gran lingua universal que supón que nos pode garantir a nosa proxección,
pois imaginen o dificultosa o lenta que está a ser esa proxección, por
iso creo que sem perder o interese polo inglés, si chegou o momento de
desenvolver esoutras estrategias bilaterais as que eu me refería antes e
polo tanto, si os interesados en establecer contactos coa literatura galega
para iniciar ese tipo de alianzas estaríamos encantados de facelo moitas
gracias